Ξαναβλέπουμε Tο Άλογο του Τορίνο και εισερχόμαστε σε μια πραγματικά καθηλωτική διατριβή, πάνω στην ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη, μέσα από μια σειρά αριστουργηματικών κάδρων.

Στις 3 Ιανουαρίου του 1889, ο Φρίντριχ Νίτσε βγαίνοντας απότο σπίτι που τότε έμενε, αντίκρισε έναν οδηγό μιας άμαξας, που προσπαθούσε να μετακινήσει το πεισμωμένο ακούνητο άλογό του, μάταια όμως, με αποτέλεσμα να αρχίσει να το μαστιγώνει βάναυσα. Μπροστά σε αυτό το σκληρό θέαμα, ο Νίτσε επενέβη αγκαλιάζοντας το άλογο και πέφτοντας σε λυγμούς. Ένας γείτονας που είδε το περιστατικό, μάζεψε τον κομματιασμένο ψυχολογικά από την ανθρώπινη βαρβαρότητα Νίτσε, τον έβαλε στο σπίτι του, με αποτέλεσμα να παραμείνει ακίνητος για δυο μέρες από το σοκ. Εκεί ειπώθηκαν και τα περίφημα τελευταία του λόγια «Μητέρα, είμαι ανόητος» και ταυτόχρονα σήμαιναν το ξεκίνημα για 10 χρόνια ζωής, μέσα στη σιωπή,την παράνοια και τελικά στο θάνατο.

Το περιστατικό αυτό είναι γνωστό και έχει συνδεθεί ως η αρχή της ψυχολογικής καθόδου του Νίτσε, απελπισμένος από την πορεία του ανθρώπου και της μη-ύπαρξης του θεού. Από την άλλη, πολλοί είναι αυτοί, ειδικά οι θαυμαστές του φιλόσοφου, που πιστεύουν ότι το περιστατικό αυτό ήταν ουσιαστικά η αρχή της διαύγειας και συνειδητοποίησης του, ότι άμα δεν πιστεύεις ότι υπάρχει θεός, τότε αποδέχεσαι και πιστεύεις στο τέλος.

Η ιστορία αυτή είναι γνωστή, αυτό που δεν ξέρουμε όμως είναι τι συνέβη στο άλογο του Τορίνο....Αυτή την απάντηση θέλησε να δώσει ο Ούγγρος σκηνοθέτης Μπέλα Ταρ, συνθέτοντας μια φανταστική ιστορία για τον οδηγό της άμαξας και το άλογο.

Η ιστορία και η ταινία του Μπέλα Ταρ ξεκινάει ακριβώς μετά το συμβάν, με τον οδηγό να επιστρέφει πίσω στο σπίτι του με το υπάκουο προς στιγμήν, άλογο. Ουσιαστικά με τους τίτλους έναρξης, εισερχόμαστε στο γνώριμο κινηματογραφικό ύφος του Μπέλα Ταρ. Η κάμερα χαμηλωμένη να κινείται αργά μία στο άλογο, μία στον οδηγό και να εναλλάσσει το κοντινό πλάνο με το ευρύ, παρασυρόμενη και αυτή, από τον δυνατό αέρα που χτύπαγε τους δύο αυτούς πρωταγωνιστές της εναρκτήριας σκηνής, φανερώνοντας από την αρχή τις προθέσεις της για το αντισυμβατικό περιεχόμενο που θα ακολουθούσε.

Ο Μπέλα Ταρ ευρέως γνωστός στο σινεφίλ κοινό, έχει χαρακτηριστεί για το έντονο προσωπικό του κινηματογραφικό ύφος, που εμπλουτίζει με φιλοσοφικά στοιχεία καθώς και τη πεσιμιστική ματιά του πάνω στον άνθρωπο. Απόλυτα μινιμαλιστικός και βαθιά αλληγορικός έρχεται και κινηματογραφεί πάνω στην νιτσεική σκέψη και το τέλος του κόσμου.

Στο ʼλογο του Τορίνο όμως, που αποτελεί και τη τελευταία του ταινία μετά την απόσυρσή του, ο βαθμός μέσα στη λιτότητα που κινηματογραφεί είναι πραγματικά για μελέτη. Ο Μπέλα Ταρ είναι αποφασισμένος να μας δείξει πώς με τρία απλά πράγματα, έναν αγρότη, την κόρη του και ένα γέρικο άλογο, μπορείς να συνθέσεις μια σειρά από αριστουργηματικά κάδρα και ταυτόχρονα να τα γεμίσεις με την τραγικότητα της ιστορίας που εμπεριέχουν.

Ο σκηνοθέτης είναι τελειομανής στις λήψεις του, καδράρει με ακρίβεια εμπεριέχοντας ακριβώς τα λιγοστά στοιχεία που θέλει, υπονοώντας φυσικά πολλά περισσότερα από αυτά που δείχνει. Είναι αποφασισμένος με μια φιλοσοφική λογική ενάντια στο περιττό, να δώσει βάση μόνο στην ουσία μέσα από μακρόπλανες λήψεις (χαρακτηριστικό του σκηνοθέτη, όπως και η επιλογή του ασπρόμαυρου) σε συγκεκριμένους χώρους και μια ταυτόχρονη προσπάθεια κατάργησης του χρόνου, που επιτυγχάνεται μέσα από τη βραδύτητα αυτού, μέχρι να επέλθει το τελικό σκοτάδι στο φινάλε της ταινίας.

Η διεύθυνση φωτογραφίας του Φρεντ Κέλεμαν όχι μόνο υποστηρίζει το εικαστικό όραμα του σκηνοθέτη, αλλά το αναδεικνύει σε κάτι περισσότερο που ξεφεύγει από τα στενά όρια τού κινηματογράφου και φτάνει σε κάδρα πραγματικής τέχνης.

Το βασικό χαρακτηριστικό είναι η επιτηδευμένη χρήση ελάχιστων διαλόγων, με σκοπό τη προσήλωση του θεατή στην εικόνα. Ο Μπέλα Ταρ μαζί με τον Φρεντ Κέλεμαν αποφάσισαν μέσα από 30 αργόσυρτες λήψεις (τόσες είναι στις 2.5 ώρες διάρκεια), να αναπτύξουν μια καινούρια μορφή διαλόγου επικοινωνίας με τον θεατή. Η κάμερα είναι απόλυτα συγχρονισμένη με το συναίσθημα που θέλει να βγει μέσα από κάθε σκηνή και τα μονόπλανα ξεφεύγουν από το σκοπό του εντυπωσιασμού και υπηρετούν κάτι μεγαλύτερο...κάτι βαθύτερο. Ο ίδιος ο Κέλεμαν είχε δηλώσει ότι κάθε λήψη και επιλογή της γωνίας του κάδρου εκφράζει ένα διαφορετικό είδος ενέργειας ανάλογα με αυτό που θέλει να εκφράσει ο σκηνοθέτης από κάθε πλάνο.Υποστηρίζει επίσης ότι το πλησίασμα ή απομάκρυνση από τον κάθε πρωταγωνιστή εκφράζει ένα καινούριο διαφορετικό συναίσθημα.

«Η κάμερα κινείται μέσα στο χώρο και αποκαλύπτει πράγματα με την κίνησή της. Είναι σαν την κίνηση των σκέψεων, οι σκέψεις σου κινούνται και κάτι αποκαλύπτεται. Κινούμαστε μέσα στον κόσμο, και μέσω αυτή της κίνησης ανακαλύπτουμε και κατανοούμε. Το ανθρώπινο ον είναι ένα ον εν κινήσει σωματικά και πνευματικά- κι όχι ένα στάσιμο ον. Συνεπώς, η κινούμενη εικόνα είναι μία σκεπτόμενη εικόνα.»

Είμαστε θεάτες όχι απλά σε μια σειρά εξαιρετικές εικόνες με έμφαση απλά στη φόρμα. Η ίδια η εικόνα σε παρασύρει και σε καλεί να τη βιώσεις, μόνο έτσι θα καταλάβεις πραγματικά τα θέματα που διαπραγματεύεται.

Με τον τρόπο κινηματογράφησης του Μπέλα Ταρ εισερχόμαστε σε μια πραγματικά υπνωτική διατριβή πάνω στον επερχόμενο θάνατο, τη φθορά, τη μοναξιά και τη τραγωδία στην ανθρώπινη ύπαρξη. Όλη η ταινία είναι μια ιεροτελεστία, μέσα από τις μονότονες επαναληπτικές κινήσεις των δύο πρωταγωνιστών, να βιώσουμε το βάρος του χρόνου μέσα σε ένα λιτό και μακριά από τεχνολογία περιβάλλον.

Ακόμα και το κυκλικό έχγορδο μουσικό σκορ, ντύνει αρστουργηματικά τα κάδρα με νότες που χτυπάνε κατεύθειαν στο στομάχι.

Η ταινία δεν είναι προσιτή και ο Μπέλα Ταρ έχει αποδείξει ότι δεν τον ενδιαφέρει κάτι τέτοιο. Οι εικόνες είναι στενάχωρες αλλά ταυτόχρονα τόσο εικαστικά γοητευτικές. Στα κάδρα του κάποιος θα ανταμειφθεί με την αλήθεια και όχι την διασκέδαση.

Ό άνθρωπος είναι αλαζόνας από τη φύση του. Ο Μπέλα Ταρ, σαν ένας άλλος Νίτσε, αποσύρθηκε και αυτός από τον κινηματογραφικό κόσμο, έχοντας συνειδητοποιήσει προφανώς μέσα από την πεσιμιστική του ματιά, ότι ο κόσμος δεν αλλάζει.

Πίσω του όμως άφησε ένα πραγματικό αριστούργημα.

The Turin Horse / A Torinói Ló by Béla Tarr Ουγγαρία (2011) Ασπρόμαυρη (146΄)

• Σκηνοθεσία: Béla Tarr
• Σενάριο: Béla Tarr, László Krasznahorkai
• Φωτογραφία: Fred Kelemen / Μουσική: Mihály Víg
• Πρωταγωνιστούν: János Derzsi, Erika Bók

Κείμενο: Τόλης Χατζηγνατίου

The Soundtrack for writing this: Mihâly Vig - Turin Horse (2011)