Το 1916 ήταν μια χρονιά που ξεκίνησε με εξαιρετικά κακό καιρό στη Νέα Υόρκη. Η χιονοθύελλα, ο άνεμος και οι πάγοι, όμως, δεν κατάφεραν να σταματήσουν τη λεπτή γυναικεία φιγούρα που κατευθυνόταν προς την 5η λεωφόρο. Κρατούσε στα χέρια της ένα πακέτο (που αργότερα θ' αποδεικνυόταν πολύτιμο) και πήγαινε σ' ένα μέρος ήδη μυθικό για την πολιτιστική avant-garde της Νέας Υόρκης, την γκαλερί του Alfred Stieglitz. Όλοι εξακολουθούσαν να την αποκαλούν «291», από τον αριθμό του δρόμου στον οποίο βρισκόταν πριν, άσχετα αν τώρα είχε μεταφερθεί στη γωνία της 5ης λεωφόρου και της 31ης οδού. Η γκαλερί «291» ήταν μια μεγάλη αίθουσα με γκρι τοίχους που είχε φιλοξενήσει έργα καλλιτεχνών όπως ο Rodin, ο Matisse, ο Cezanne, ο Picasso. Ο ιδιοκτήτης της ήταν ο άνθρωπος που είχε γνωρίσει στους Αμερικανούς όλα τα ονόματα που επρόκειτο να γίνουν σύμβολα της Τέχνης του 20ού αιώνα. Ο Alfred Stieglitz ήταν ένας 50χρονος άντρας με ανακατεμένα γκρίζα μαλλιά και δύο λαμπερά, πανέξυπνα μάτια, που σε μαγνήτιζαν. Φορούσε στρογγυλά γυαλιά με μεταλλικό σκελετό και είχε τη φιγούρα του οραματιστή. Για μερικούς ήταν προφήτης, γι' άλλους ένας απλός απατεώνας. Είχε σκανδαλίσει την Αμερική των πατροπαράδοτων αξιών, καθώς τότε θεωρούσαν την αφηρημένη Τέχνη χυδαιότητα, μια σαχλή εφεύρεση των Ευρωπαίων, που ωστόσο προκαλούσε αισθήματα δέους, σεβασμού και λατρείας στους νεαρούς οπαδούς και θαυμαστές της.
Anita Pollitzer, A Woman on Paper: Georgia O'Keeffe
Η κοπέλα που ξεκίνησε εκείνο το κρύο πρωινό να συναντήσει τον Stieglitz λεγόταν Anita Lily Pollitzer και ήταν τότε 22 ετών. Αργότερα θα γινόταν και η ίδια φωτογράφος, αλλά και πρωτοπόρος των δικαιωμάτων και των οραμάτων των γυναικών, καθώς διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην ψήφιση της 19ης Τροποποίησης του συντάγματος των ΗΠΑ, με την οποία απέκτησαν δικαίωμα ψήφου και οι γυναίκες (1920). Τα σχέδια με κάρβουνο που κρατούσε η Anita δεν ήταν δικά της, αλλά μιας φίλης της (ενδεχομένως και ερωμένης της στα χρόνια που σπούδαζαν στο Πανεπιστήμιο της Columbia), που ζούσε στη Νότια Καλιφόρνια, όπου δίδασκε Τέχνη σ' ένα κολέγιο θηλέων. Το όνομά της ήταν Georgia Ο’Keeffe. Η Anita το ίδιο βράδυ έγραψε ένα γράμμα στην Georgia περιγράφοντάς της τη γνωριμία της με τον Stieglitz. Η σκηνή είχε κάτι μαγικό: μόλις εκείνος άνοιξε τα σχέδια και τα είδε, έπεσε μια περίεργη σιωπή μέσα στην αίθουσα. Μετά από ώρα, ο Stieglitz που χαρακτήρισε τα σχέδια ως «τα αγνότερα, τα καλύτερα, και τα πιο ειλικρινή πράγματα που έχουν μπει στη “291” εδώ και πολύ καιρό» σήκωσε το κεφάλι του και είπε: «Επιτέλους, μια γυναίκα στο χαρτί!». Αυτήν την ατάκα του Stieglitz χρησιμοποίησε η Pollitzer σαν τίτλο του βιβλίου της «A Woman on Paper: Georgia O'Keeffe», που εκδόθηκε το 1988, δύο χρόνια μετά τον θάνατο της ζωγράφου.
Georgia O'Keeffe, Drawing XIΙI, 1915
Αυτή η συνάντηση θα γινόταν η αφετηρία μιας μεγάλης ιστορίας που θα ένωνε για 30 χρόνια τη ζωή του Alfred Stieglitz και της Georgia Ο’Keeffe. Εκείνος ειδικός της Τέχνης και φωτογράφος κι εκείνη ζωγράφος. Γεννημένη στο Γουισκόνσιν, το 1887, έζησε τα παιδικά της χρόνια, μαζί με τα έξη αδέλφια της, σ' ένα μεγάλο και πλούσιο αγρόκτημα γαλακτοπαραγωγών. Ο πατέρας της, Francis Calyxtus O'Keeffe, ήταν ιρλανδικής καταγωγής. Ο παππούς της από την πλευρά της μητέρας της, Ida, ήταν ο Victor Totto, ένας Ούγγρος κόμης, που πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1848. Μεγάλωσε νιώθοντας μια φλογερή και ασίγαστη αγάπη για τη φύση, τη ζωή, την ύπαιθρο, τον ουρανό, τον αέρα, τη βροχή... Λάτρευε τις μακρινές βόλτες, τη μοναξιά και τη σιωπή. Η ζωή όμως τα έφερε δύσκολα για την οικογένεια Ο’Keeffe. Έτσι, πούλησαν το αγρόκτημα, τ' αδέρφια της διασκορπίστηκαν αναζητώντας δουλειά και η Georgia βρήκε θέση ως σχεδιάστρια σ' ένα εργοστάσιο εσωρούχων. Στο μεταξύ είχε αποφοιτήσει από τη Σχολή Καλών Τεχνών του Σικάγο, γεγονός που τη βοήθησε αργότερα να εξασφαλίσει τα προς το ζην δουλεύοντας ως καθηγήτρια σε διάφορα σχολεία. Για την Georgia, λοιπόν, τα πράγματα δεν ήταν εύκολα. Η ζωγραφική ήταν το πάθος της, αλλά δεν μπορούσε να βρει το δρόμο της, καθώς στην αρχή είχε μάθει να μιμείται πρότυπα, φτιάχνοντας έργα που ουσιαστικά δεν ήταν δικά της. Ήθελε να ζωγραφίσει κάτι διαφορετικό από τα τοπία και τις νεκρές φύσεις που της πρότειναν. Ήθελε να εκφράσει την ομορφιά με το δικό της τρόπο, να βγάλει αυτό που είχε στην ψυχή της, να δηλώσει ότι η δική της άποψη για το ωραίο ήταν διαφορετική. Όμως γνώριζε πολύ καλά ότι, έχοντας ήδη φτάσει στα 28, θα ήταν σχεδόν απίθανο να ανοιχτεί μπροστά της μια καριέρα ζωγράφου, σ' ένα καλλιτεχνικό περιβάλλον όπου κυριαρχούσαν οι άντρες. Νιώθει μοναξιά, αισθάνεται πιεσμένη. Αλλά ξέροντας ότι δεν έχει να χάσει τίποτα, αποφασίζει να κάνει αυτό που επιθυμεί, τουλάχιστον στη ζωγραφική. Έτσι δημιουργεί εκείνα τα σχέδια με κάρβουνο που έστειλε στη φίλη της Anita. «Σιχαίνομαι να τα δείχνω», της είχε γράψει. «Φοβάμαι ότι ο κόσμος δεν θα τα καταλάβει -κατά βάθος το ελπίζω- και απ' την άλλη τρέμω μήπως τα καταλάβει». Φοβόταν ότι δεν θα γινόταν κατανοητή και άρα θα την απέρριπταν. Όμως δεν ήθελε να ακούσει τη λογική της πλευρά. Η Georgia είχε το ταλέντο να βρίσκεται μονίμως ανάμεσα σε αντικρουόμενες καταστάσεις, που όμως κατάφερνε να εξισορροπεί με τρόπο ζηλευτό. Οι αντιθέσεις θα είναι το χαρακτηριστικό της ζωής της, των γνωριμιών και των ερώτων της.
Georgia O'Keeffe
Στο γράμμα που στέλνει στην Anita γράφει ότι την ενδιαφέρει η γνώμη ενός μόνο ανθρώπου, του Alfred Stieglitz. Έχοντας κερδίσει μια θερινή υποτροφία είχε επισκεφτεί τη Νέα Υόρκη το 1908, και δεν είχε παραλείψει να επισκεφτεί τη «291», αλλά δεν είχε τολμήσει να δείξει στον Stieglitz τη δουλειά της. Οκτώ χρόνια αργότερα όμως είχε περισσότερη εμπιστοσύνη στον εαυτό της. Εκείνος, από τη μεριά του, αφού είδε τα έργα της Georgia, ήταν έτοιμος για τη γνωριμία. Με τα άσπρα του μαλλιά και το διεισδυτικό βλέμμα, ο Alfred ενσάρκωνε το ρόλο του πατέρα για πολλούς νέους καλλιτέχνες. Τον αντιμετώπιζαν ως αυθεντία, περίμεναν απ' αυτόν προστασία, αλλά και νέα ερεθίσματα. Από τους προστατευόμενους και τους θαυμαστές του όμως έλειπε μια γυναικεία παρουσία, μια θηλυκή μορφή προικισμένη με σπουδαία και δημιουργική προσωπικότητα. Μια γυναίκα που εκείνος θα υιοθετούσε, θ' αγαπούσε, θα θαύμαζε και στην οποία θα αφοσιωνόταν. Αυτό το ρόλο έμελλε να παίξει η Georgia Ο’Keeffe.
Venetian Canal (1894) by Alfred Stieglitz
Ας πιάσουμε όμως το νήμα από την αρχή του. Ποιος ήταν και τι έκανε ο Stieglitz μέχρι τη στιγμή που γνώρισε την Georgia; Πώς είχαν κυλήσει τα 50 χρόνια της ζωής του μέχρι τότε; Ο Alfred γεννήθηκε λίγο μετά τη λήξη του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου, τη πρωτοχρονιά του 1864, στο Hoboken του New Jersey. Ήταν ο πρωτότοκος γιός, ανάμεσα σε έξη αδέλφια, μιας συντηρητικής εβραϊκής οικογένειας μεταναστών, στην οποία κυριαρχούσε ένας τυραννικός πατέρας, υπολοχαγός στο στρατό των Βορείων, που μετά το πόλεμο εργαζόταν ως έμπορος μαλλιού. Γερμανικής καταγωγής, ο Edward Stieglitz ήθελε τα παιδιά του να σπουδάσουν στη γενέτειρά του. Έτσι το 1881, πούλησε την εταιρεία του και μετακόμισε με την οικογένειά του προσωρινά στην Ευρώπη, ώστε τα παιδιά του να λάβουν καλύτερη εκπαίδευση. Ο Alfred σπούδασε μηχανολόγος-μηχανικός στο Βερολίνο. Στο μάθημα της χημείας γνώρισε τον Herman Wilhelm Vogel, που εργαζόταν στην ανάπτυξη των χημικών διαδικασιών για την εμφάνιση και επεξεργασία των φωτογραφιών. Δίπλα στον Vogel, ο Stieglitz βρήκε τόσο την ακαδημαϊκή πρόκληση που χρειαζόταν, όσο και μια διέξοδο για τα αυξανόμενα καλλιτεχνικά και πολιτιστικά του ενδιαφέροντα. Το 1884, οι γονείς του και τα αδέλφια του επέστρεψαν στην Αμερική, αλλά ο 20χρονος Alfred, έχοντας κερδίσει μια υποτροφία αποφάσισε να παρατείνει αυτή την ανέμελη περίοδο της ζωής του. Άρχισε να συλλέγει βιβλία για τη φωτογραφία και τους φωτογράφους στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, αγόρασε την πρώτη του φωτογραφική μηχανή, που δεχόταν γυάλινες πλάκες 20Χ25 εκατοστών και ταξίδεψε στην Ολλανδία, την Ιταλία και την Γερμανία, φωτογραφίζοντας τοπία και εργάτες στην ύπαιθρο. «Η φωτογραφία», έγραψε αργότερα, «με γοήτευσε, πρώτα ως παιχνίδι, μετά ως πάθος και μετά ως εμμονή». Ο Stieglitz είδε από την αρχή τη φωτογραφία ως μια μορφή τέχνης. Το 1887, έγραψε το πρώτο του άρθρο, «Μια ή δύο λέξεις για την ερασιτεχνική φωτογραφία στη Γερμανία», για το νέο περιοδικό The Amateur Photographer. Την ίδια χρονιά κέρδισε την πρώτη θέση σε ένα διαγωνισμό του περιοδικού με τη φωτογραφία του «The Last Joke, Bellagio». Την επόμενη χρονιά κέρδισε τόσο το πρώτο, όσο και το δεύτερο βραβείο στον ίδιο διαγωνισμό και η φήμη του άρχισε να εξαπλώνεται καθώς πολλά γερμανικά και βρετανικά φωτογραφικά περιοδικά δημοσίευσαν τη δουλειά του, ενώ ο ίδιος συνέχισε να αρθρογραφεί σχετικά με τις τεχνικές και αισθητικές πτυχές της φωτογραφίας.
The Last Joke - Bellagio, 1887
Το 1890 o Stieglitz επέστρεψε στη Νέα Υόρκη, επειδή η αδελφή του Flora πέθανε πάνω στη γέννα της. Ο πατέρας του, του αγόρασε ένα φωτογραφικό εργαστήριο για να βιοπορίζεται, αλλά επειδή ο Alfred απαιτούσε εικόνες υψηλής ποιότητας και πλήρωνε μεγάλο μισθό στον υπάλληλο του, η Photochrome Engraving Company σπάνια έβγαζε κέρδος. Το 1893 παντρεύεται την αδερφή ενός φίλου του, την εικοσάχρονη Emmeline Obermeyer, πλούσια κληρονόμο μιας μεγάλης ζυθοποιίας. Ο γάμος τους όμως δεν ευοδώθηκε, καθώς η Emmy δεν συμμεριζόταν τα καλλιτεχνικά και πολιτιστικά ενδιαφέροντά του Stieglitz, ούτε τον τρόπο που ζούσε. Έχοντας συνστην ελευθερία, δυσκολεύεται να αναλάβει ευθύνες. Ως εκ τούτου, δεν καταφέρνει ποτέ να προσαρμοστεί στα συζυγικά καθήκοντα. Η γυναίκα του πραγματικά αδυνατούσε να καταλάβει τις ανησυχίες, τις συγκρούσεις και τα ενδιαφέροντα ενός ανθρώπου που ζούσε στον 20ό αιώνα, ενώ εκείνη είχε μείνει στον προηγούμενο. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1898, γεννήθηκε η κόρη τους Kitty (Katherine). Χρησιμοποιώντας την κληρονομιά της Emmy, το ζευγάρι προσέλαβε μια γκουβερνάντα, μια μαγείρισσα και μια καμαριέρα. Ο Stieglitz συνέχισε να δουλεύει με τον ίδιο ρυθμό όπως πριν από τη γέννηση της κόρης του, και ως αποτέλεσμα, το ζευγάρι ζούσε χωριστές ζωές κάτω από την ίδια στέγη. Εκείνη την εποχή ο Alfred ήταν αντιπρόεδρος του Camera Club της Νέας Υόρκης και είχε την επιμέλεια του περιοδικού Camera Notes που εξέδιδε η λέσχη. Συνέχιζε να εκθέτει σε εκθέσεις στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, έχοντας αποκτήσει σταθερή φήμη ως φωτογράφος. Αναφέρω χαρακτηριστικά πως το 1899 πληρώθηκε 75 δολάρια από τη πώληση της φωτογραφίας του «Winter – Fifth Avenue», που ισοδυναμούν με 2.500€ σήμερα, αλλά και πάλι δεν ήταν τόσες οι πωλήσεις του που να του εξασφάλιζαν μια άνετη οικογενειακή ζωή. Η Emmeline, παρά το γεγονός ότι την αντιμετώπιζε ως παρείσακτη, συνέχισε να του δίνει ένα επίδομα από την κληρονομιά της, ελπίζοντας ότι μια μέρα θα κέρδιζε την αγάπη του.
Winter – Fifth Avenue
Στις αρχές του 1900 οι σχέσεις του Stieglitz με τα υπόλοιπα μέλη του Camera Club διαταράχτηκαν τόσο που τον οδήγησαν στη παραίτηση και στη δημιουργία μιας νέας ομάδας φωτογράφων προσανατολισμένης στην καλλιτεχνική νομιμότητα και ανεξαρτησία της φωτογραφίας με την επωνυμία Photo-Secession (Φωτο-Αποχώρηση). Τα σημαντικότερα μέλη αυτής της ομάδας ήταν οι: Edward Steichen, Clarence H. White, Gertrude Käsebier, Frank Eugene, F. Holland Day, και αργότερα ο Alvin Langdon Coburn. Παράλληλα, το 1902, ο Stieglitz εξέδωσε ένα καινούργιο περιοδικό με εκπληκτική ποιότητα εκτυπώσεων το Camera Work, ενώ το 1905 ίδρυσε μαζί με τον Steichen τη «Little Galleries of the Photo-Secession», που έμεινε στην ιστορία ως «291», τη πρώτη του είδους της που τοποθέτησε πίνακες ζωγραφικής και φωτογραφίες στο ίδιο αισθητικό επίπεδο. Μια μικρή, αλλά με μεγάλη επιρροή γκαλερί, στην οποία συνέχισαν να εκθέτουν μερικά από τα πιο γνωστά μέλη του κινήματος, ταυτόχρονα με ορισμένα από τα μεγαλύτερα ονόματα της σύγχρονης ευρωπαϊκής ζωγραφικής. Δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή να υποστηριχθεί ότι ο Stieglitz και ο Steichen ήταν αυτοί που έφεραν για πρώτη φορά τον Ιμπρεσιονισμό και τα σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα της Ευρώπης σε επαφή με το αμερικανικό κοινό. Η ομάδα συνέχισε να εκθέτει με το όνομα Photo-Secession μέχρι περίπου το 1910, όταν αρκετοί φωτογράφοι κουράστηκαν τελικά από τους αυταρχικούς τρόπους του Stieglitz και εγκατέλειψαν την ομάδα. Τον Μάιο του 1909, πέθανε ο Edward Stieglitz, πατέρας του Alfred και του άφησε με τη διαθήκη του το σημαντικό, τότε, ποσό των 10.000 δολαρίων (που ισοδυναμεί με 300,000€ σήμερα). Ο Alfred Stieglitz χρησιμοποίησε αυτή τη νέα έγχυση μετρητών για να διατηρήσει τη γκαλερί του και το Camera Work για τα επόμενα χρόνια.
Kitty Stieglitz - Miss S.R. Ploughing
Τον Ιανουάριο του 1914, πέθανε ο Joseph Keiley, φίλος και στενός συνεργάτης του Stieglitz, γεγονός που τον άφησε στενοχωρημένο για πολλές εβδομάδες. Ήταν επίσης προβληματισμένος από το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου για διάφορους λόγους. Ανησυχούσε μεν για την ασφάλεια της οικογένειας και των φίλων του στη Γερμανία, αλλά επίσης χρειαζόταν να βρει ένα νέο τυπογραφείο για το Camera Work, καθώς, όλα αυτά τα χρόνια, τυπώνονταν στη Γερμανία. Ο πόλεμος προκάλεσε σημαντική ύφεση στην αμερικανική και διεθνή οικονομία με αποτέλεσμα η τέχνη να καταστεί περιττή πολυτέλεια. Μέχρι το τέλος του έτους, ο Stieglitz πάλευε να κρατήσει εν ζωή τόσο τη «291» όσο και το Camera Work. Δημοσίευσε το τεύχος του Απριλίου τον Οκτώβριο, αλλά θα περνούσε περισσότερο από ένας χρόνος προτού να βρει τους πόρους για να δημοσιεύσει το επόμενο τεύχος. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Stieglitz άρχισε να ενδιαφέρεται όλο και περισσότερο για μια πιο σύγχρονη οπτική αισθητική για τη φωτογραφία. Κατανόησε σε βάθος τι συνέβαινε στη ζωγραφική και τη γλυπτική της avant-garde και συνειδητοποίησε ότι ο πικτοριαλισμός στη φωτογραφία αντιπροσώπευε πλέον το παρελθόν – δεν θα μπορούσε να είναι το μέλλον. Το 1915, ο Paul Strand, ένας από τους ένθερμους νεαρούς επισκέπτες και υποστηρικτές των εκθέσεων της γκαλερί «291», εισήγαγε τον Stieglitz σε ένα νέο φωτογραφικό όραμα που ενσαρκώθηκε από τις τολμηρές γραμμές των καθημερινών μορφών και την «καθαρή» περιγραφή, που εκμεταλλεύεται την ικανότητα των φακών να καταγράψουν με ακρίβεια και οξύτητα, σε αντίθεση με το ηθελημένο φλουτάρισμα του πικτοριαλισμού. Ο Stieglitz ήταν ένας από τους πρώτους που είδε την ομορφιά και τη χάρη του στυλ του Strand, το οποίο στη συνέχεια θα καταστεί κυρίαρχο ρεύμα με την επωνυμία «Straight Photography» και του οργάνωσε μια σημαντική έκθεση στη γκαλερί. Αφιέρωσε μάλιστα σχεδόν ολόκληρο το τελευταίο τεύχος του Camera Work (No 50, 1917) στις φωτογραφίες του. Το 1916 οι Käsebier, White, Coburn και άλλοι, ως αντίδραση στην απομάκρυνση του Stieglitz από τον πικτοριαλισμό, σχημάτισαν μια οργάνωση με το όνομα «Pictorial Photographers of America» (PPA) για να συνεχίσουν την προώθηση του εικονογραφικού στυλ. Ένα χρόνο αργότερα ο Alfred διέλυσε επίσημα το Photo-Secession, αν και μέχρι τότε υπήρχε μόνο κατ' όνομα.
Εκείνη ακριβώς την περίοδο των σημαντικών αλλαγών και αναθεωρήσεων ήταν που ήρθε ο Stieglitz σε επαφή με το έργο της Georgia Ο’Keeffe. Από την πρώτη στιγμή κατάλαβε ότι έχει να κάνει με μια μοναδική προσωπικότητα. Θεώρησε ότι δεν μπορούσε να κρατά μόνο για λογαριασμό του τα σχέδιά της. Ανταλλάσσουν μερικές επιστολές, χωρίς να έχουν γνωριστεί ακόμη από κοντά, και εκείνος αποφασίζει να συμπεριλάβει τη δουλειά της σε μια ομαδική έκθεση στην γκαλερί του, τον Απρίλιο του 1916. Έγινε όμως λάθος και τα έργα της παρουσιάζονται με το όνομα Virgin Ο’Keeffe. Η Georgia, που εκείνο τον καιρό βρισκόταν συμπτωματικά στη Νέα Υόρκη, πληροφορείται τυχαία για την έκθεση, όπου υπάρχουν τα έργα της με λάθος όνομα. Σπεύδει τότε έξαλλη στην γκαλερί του Stieglitz και του ζητά να αποσύρει τα σχέδιά της. Εκείνος την κοιτάζει άναυδος και αναρωτιέται πώς είναι δυνατόν να μην καταλαβαίνει αυτή η νεαρή γυναίκα τι σημαίνει να εκτίθενται τα έργα της στη «291». «Δεν ξέρετε τι έχετε πετύχει μ' αυτά τα σχέδια», της λέει. Εκείνη, προσβεβλημένη, του απαντά: «Φυσικά και ξέρω! Ηλίθια είμαι;». Έτσι ξεκίνησε η περίεργη και πολύχρονη σχέση τους, που δεν τελείωσε παρά μόνο με το θάνατο του Alfred.
Σ΄ αυτή την επίσκεψη της στη γκαλερί, η Ο’Keeffe θα γνωρίσει, τον σχεδόν μόνιμο θαμώνα, Paul Strand, ο οποίος θα προσεγγίσει την Georgia μ' ένα φόβο και μια σοβαρότητα που θα της προκαλέσει την προσοχή. Ο Strand είναι ντροπαλός, αλλά φλογισμένος και η Georgia -φύση απρόβλεπτη και ανυπότακτη- δεν θα αρνηθεί τον έρωτα του νεαρού. Όμως η παραμονή της στη Νέα Υόρκη ήταν σύντομη και έτσι επέστρεψε ξανά στη Καλιφόρνια για να ασχοληθεί με το επάγγελμα της καθηγήτριας. Ξεκίνησε τότε μια αλληλογραφία ανάμεσα σ' εκείνη και τον Stieglitz που έκλεινε μέσα της όλο το πάθος και την ιδιομορφία των δύο αυτών ανθρώπων. Τα λόγια του Alfred προς την Georgia ήταν σχεδόν σοφά. Αυτός ο γοητευτικός 50άρης ήξερε πώς να μπει στην ψυχή της αμέσως. Ήταν γι' αυτή μια φυσιογνωμία πατρική και καθησυχαστική, παρόλο που στην πραγματικότητα εκείνος επιθυμούσε βαθιά να γίνει εραστής της. Κάθε φορά όμως που το σκεφτόταν, βασανιζόταν από τύψεις, σχεδόν βικτωριανές, κάτι που έρχονταν σε πλήρη αντίθεση με τις απολύτως σύγχρονες και ελευθεριάζουσες απόψεις του. Ο Alfred δεν ήταν προσωπικότητα με προκαταλήψεις, όμως με την Georgia ένιωθε μια περίεργη συστολή. Φοβόταν μήπως καταστρέψει την έμφυτη αθωότητα της, αυτήν που είχε δώσει ζωή στις εικόνες των σχεδίων της. Εκεί, αυτή η κοπέλα είχε καταφέρει να αποτυπώσει έναν ευφάνταστο και δυναμικό αισθησιασμό κι εκείνος φοβόταν μην της τον χαλάσει.
Tα χέρια της Georgia Ο’Keeffe
Παράλληλα όμως η Georgia Ο’Keeffe αλληλογραφούσε ρομαντικά και με τον Strand. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα θα είναι διχασμένη ανάμεσα στους δύο άντρες, τον Paul και τον Alfred. Ένιωθε αβέβαιη και ανασφαλής. Στην προσπάθεια της να πάρει μια απόφαση, θα κλονιστεί μέχρι και η υγεία της. Ο άνθρωπος που θα την προσεγγίσει αυτή τη φορά είναι μια γυναίκα. Μια συνάδελφός της, καθηγήτρια οικιακής οικονομίας, η Lea Charis, θα τη σώσει από την κατάθλιψη. Η μυστηριώδης ζωγράφος θα βρει πολλά στοιχεία του εαυτού της στη Lea. Είναι κι εκείνη αποφασισμένη και ανεξάρτητη. Στην ίδια ηλικία με την Georgia, η Charis θα της προσφέρει αρχικά τη φιλία της και αργότερα τον έρωτά της. Η Ο’Keeffe θα δεχτεί την προσφορά και θα ζήσει μια σύντομη περίοδο ηρεμίας. Η Αμερικανίδα καλλιτέχνις δεν έχει αναστολές. Όμως δεν είναι αυτός μόνο ο λόγος που εμπλέκεται ερωτικά με τη Charis. Κατά βάθος, η Georgia θέλει να ζήσει, να δοκιμάσει, να γευτεί αυτό που η ίδια αποκαλούσε ομορφιά. Περίεργη και διττή προσωπικότητα, θα μπει για μια ακόμη φορά στο παιχνίδι των συγκρούσεων και των αντιθέσεων. Ταλαντεύεται ανάμεσα σε δύο άντρες και, αντί να διαλέξει κάποιον από τους δύο, αφιερώνεται -έστω προσωρινά- σε μια γυναίκα. Αυτή είναι η Georgia Ο’Keeffe: απρόβλεπτη, επαναστατική, ριψοκίνδυνη.
Αεροπλάνο και Αερόστατο
Τελικά η Ο’Keeffe θα γυρίσει στη Νέα Υόρκη, όχι όμως με δική της πρωτοβουλία. Η γενναιόδωρη Lea, που θα περάσει στο περιθώριο για να μη βλάψει την καριέρα της αγαπημένης της, θα την ενθαρρύνει να πάει στον Stieglitz. Το ίδιο θα κάνει και ο αφοσιωμένος της Paul Strand. Η Georgia έχει αγαπηθεί και μάλιστα πολύ. Στο επίκεντρο αυτής της περίεργης τετράδας, είναι το αντικείμενο του πόθου του Alfred, της Lea, του Paul. Το 1917 η Georgia θα ταξιδέψει για δεύτερη φορά στη Νέα Υόρκη, μη μπορώντας ν' αντισταθεί σε μια ακατανίκητη παρόρμηση που την έσπρωχνε προς τον Alfred. Ήθελε να τον δει πάση θυσία. Αλλά κι εκείνος ένιωσε να ηλεκτρίζεται από την παρουσία της. Ένα πάθος αναδύεται και οι δύο εραστές θα παραδοθούν στον έρωτά τους. Εντέλει, ο Stieglitz θ' αποδειχτεί νικητής. Και μάλιστα σε μια περίοδο που δεν νιώθει ιδιαίτερα καλά. Η γκαλερί του έχει κλείσει λόγω έλλειψης χρημάτων, η κυκλοφορία του περιοδικού που εξέδιδε διακόπτεται και ο πόλεμος που μαινόταν στην Ευρώπη έχει αντίκτυπο και στην Αμερική. Ο Alfred αισθάνεται πια γέρος, φοβάται πως όλα όσα είχε δημιουργήσει και αγαπήσει του έφευγαν από τα χέρια. Και ακριβώς σ' αυτή τη φάση, η Georgia θ' αποφασίσει να ζήσει μαζί του. Ο έρωτας της θα είναι το αντίδοτο για τον Alfred. Ένα, πάντως, είναι βέβαιο: η έλξη ήταν άμεση και αμοιβαία.
Georgia Ο’Keeffe
Ο Stieglitz αντιμετώπισε εξαρχής την Georgia Ο’Keeffe σαν κοριτσάκι. Το πρόσωπό της, κλειστό και εσωστρεφές, πάντα αμακιγιάριστο, έδινε μια αίσθηση δύναμης. Το σώμα της, λυγερό και μυώδες, σχεδόν κραύγαζε ότι λατρεύει την ελευθερία. Το δέρμα της, χρυσό και βελούδινο από τον ήλιο, στον οποίο πάντα της άρεσε να εκτίθεται, εντυπωσίασε αμέσως το διαπεραστικό βλέμμα του Alfred. Η Georgia ήταν ένα σπάνιο δείγμα θηλυκότητας. Ήξερε να γελάει και να κλαίει χωρίς προσποίηση, χαμογελούσε υπέροχα, αν και σπάνια. Οι τρόποι της δήλωναν ότι πρόκειται για μια γυναίκα που έχει την πλήρη κυριαρχία του εαυτού της. Δεν είναι παράξενο ότι πολλοί την έβρισκαν «ελάχιστα θηλυκή». Κάποιοι την επαινούσαν, άλλοι της ασκούσαν κριτική. Πάντως όλοι αναγνώριζαν ότι η Ο’Keeffe δεν είχε καμία σχέση με το πρότυπο της Αμερικανίδας γυναίκας «του σπιτιού», της παραδοσιακά θηλυκής.
Ο Stieglitz θα τη φωτογραφίσει μ' εκείνον το μοναδικό τρόπο, που θα αναδείξει τη Georgia ως το πιο αισθησιακό πλάσμα. Η φιλοδοξία του είναι να αρπάξει και να αιχμαλωτίσει το μυστήριο της γυναίκας που αγαπούσε. Γι' αυτό δεν του αρκούσε ένα πορτρέτο, χρειαζόταν δεκάδες, εκατοντάδες πόζες σε διαφορετικές στιγμές και από διαφορετικές γωνίες. Ήθελε να αποθανατίσει την εσωτερική της κίνηση, την αύρα που μόνο η Ο’Keeffe διέθετε. Και πράγματι, οι φωτογραφίες ήταν μοναδικές. Η Georgia, άλλοτε ως κοριτσάκι και άλλοτε ως σοβαρή -σχεδόν αντρική- ύπαρξη ενέπνευσε τον Alfred όσο καμία άλλη γυναίκα. «Η Ο’Keeffe είναι πραγματικά υπέροχη», έγραφε σ' ένα φίλο του. «Είναι ένα κοριτσάκι. Μοιάζουμε σχεδόν σε όλα. Εκείνη είναι μια πιο αγνή μορφή του ίδιου μου του εαυτού». Όπως ο Αδάμ μπροστά στην πρώτη γυναίκα, έτσι και ο Alfred μπροστά στην Georgia ένιωθε εφευρέτης. Σε κάθε φωτογραφία της ανακάλυπτε και κάτι διαφορετικό. Τη φωτογράφιζε γυμνή, ντυμένη, εστίαζε άλλοτε μόνο στο καθαρό της πρόσωπο και άλλοτε στο παλλόμενο κορμί της ή στα πανέμορφα χέρια της. Η Georgia, μ' ένα σταθερό βλέμμα που διαπερνούσε το φακό αλλά και τον Alfred ή μ' ένα απόμακρο χαμόγελο, πόζαρε για κείνον. Αισθάνεται και η ίδια να ανακαλύπτει στοιχεία του εαυτού της που μέχρι τότε αγνοούσε ή απλώς υποπτευόταν. «Φωτογραφήθηκα μ' έναν πυρετό κι έναν ενθουσιασμό», θα πει αργότερα. Τρελός από επιθυμία γι΄ αυτό το θεϊκό πλάσμα, ο Alfred έκανε αγωνιώδεις προσπάθειες να αποθανατίσει κάθε συναίσθημα της Georgia ξέροντας κατά βάθος ότι ποτέ δεν θα καταφέρει να την αποκτήσει ολοκληρωτικά. Οι φωτογραφίες, παρά την όχι και τόσο καλή ποιότητα των μεταπολεμικών υλικών, καταφέρνουν να δώσουν σχεδόν την αίσθηση της αφής σε όποιον τις βλέπει. Το μάτι δεν μπορεί ν' αντισταθεί, χαϊδεύει το κορμί της και παρατηρεί την κάθε του λεπτομέρεια. Ο Alfred κατάφερε να δει, μέσα από το φακό του φωτογράφου, το γυναικείο σώμα μ' έναν τρόπο πρωτοποριακό για την εποχή. Όμως και η Georgia θα παίξει έναν καινούριο ρόλο, για πρώτη φορά το μοντέλο δεν είναι αντικείμενο στο έλεος της ματιάς του φωτογράφου, αλλά γίνεται υποκείμενο που μέσω του βλέμματος του καλλιτέχνη σκέφτεται και εκφράζεται. Ενστικτωδώς, ο θεατής αναφέρεται όχι στο φωτογράφο και το μοντέλο του, αλλά στο μοντέλο και το φωτογράφο του.
Georgia Ο’Keeffe
Σ' αυτές τις φωτογραφίες, που είναι πάνω από πεντακόσιες και τραβήχτηκαν στο διάστημα μεταξύ 1917 και 1937, ο Stieglitz αιχμαλώτισε τις δύο αντικρουόμενες πλευρές της προσωπικότητας της Ο’Keeffe: τη θηλυκή, που εκφράζεται με τα γυμνά και σχεδόν πάντα απεικονίζεται μόνο με ένα μέρος του σώματός της, και την αρσενική, όπου εμφανίζεται ολόκληρη και ντυμένη στα μαύρα, όπως άλλωστε το συνήθιζε. Η μικρή Georgia φαίνεται σ' αυτές τις φωτογραφίες τεράστια, μνημειώδης, σχεδόν άπιαστη. Το πρόσωπό της φωτίζεται σε κάποιες πόζες από ένα μυστηριώδες χαμόγελο είναι το χαμόγελο ενός ανθρώπου που ζει σ' ένα δικό του κόσμο και δεν σκοπεύει να τον αποκαλύψει σε κανέναν. Το 1921 ο Stieglitz έκανε μια έκθεση όπου παρουσίασε τις φωτογραφίες της Ο’Keeffe. Χιλιάδες επισκέπτες ήρθαν για να δουν τη δουλειά του, έχοντας αρχικό κίνητρο τον αμαρτωλό αέρα που ανέδιδε το γεγονός. Κατέληγαν όμως να φεύγουν συγκινημένοι από την ένταση των πορτρέτων. Μια νεαρή γυναίκα σχολίασε κλαίγοντας: «Την αγαπάει τόσο πολύ!». Κάποιοι άντρες ζήτησαν από τον Alfred να φωτογραφίσει τις γυναίκες τους και η Georgia σχολίασε γελώντας: «Αν ήξεραν πόση οικειότητα απαιτεί κάτι τέτοιο, πιστεύω πως θ' άλλαζαν γνώμη». Εκείνη από την πλευρά της δεν ένιωθε κανένα φόβο γι΄ αυτές τις φωτογραφίες. Ήταν σοβαρή και λιγομίλητη όπως πάντα, αλλά δεν ένιωθε ούτε μια στιγμή ότι εκτίθεται. Αντίθετα, αντιμετώπιζε το γεγονός με μια αυτοπεποίθηση χαρακτηριστική του βάθους της προσωπικότητάς της. Σ' όλη της τη ζωή η Ο’Keeffe περιβαλλόταν από έναν αέρα αισθησιασμού και ερωτισμού, που ήταν έκδηλος τόσο στις φωτογραφίες της όσο και στις ζωγραφιές της.
Πίνακες της Georgia Ο’Keeffe
Από την πρώτη στιγμή, η ζωγραφική της Georgia Ο’Keeffe θεωρήθηκε άμεση, σχεδόν ασεβής έκφραση της θηλυκής σεξουαλικότητας. Τα σφαιρικά ή φιδίσια μακριά της σχήματα, που κόβονταν από ευθείες γραμμές ή που τα διαπερνούσαν κάθετες σαΐτες, ερμηνεύτηκαν ως απεικονίσεις του θηλυκού και του αρσενικού τη στιγμή που αναδύεται η επιθυμία. Η Georgia αρνήθηκε την άμεση σεξουαλική ερμηνεία των έργων της, αλλά ποτέ δεν έδωσε κάποια διαφορετική. Για κείνη, ζωγραφική σήμαινε «να γεμίζεις το χώρο με ομορφιά», να δίνει αμεσότητα στα σχήματά της. Δεν υπήρξε ποτέ θεωρητική της ζωγραφικής και δήλωνε -ίσως με κάποια αυταρέσκεια- ότι «δεν είναι φίλη των λέξεων». Αυτή ήταν μια πολύ έξυπνη τακτική, που τη βοηθούσε να κρύβεται πίσω από το αδιαπέραστο μυστήριο της σιωπής της. Ο Stieglitz όμως είχε βρει τον τρόπο για να την προσεγγίσει. Κατάφερε να την κατακτήσει. Μαζί του εκείνη αισθανόταν άνετα, ένιωθε ότι υπήρχε κάποιος που την καταλάβαινε, που μπορούσε να την προστατεύσει. Ο Alfred ίσως ήταν ο μόνος που γνώρισε την ευάλωτη πλευρά της Ο’Keeffe.
Ο γάμος του Stieglitz με την Emmeline είχε ουσιαστικά διαλυθεί, αλλά η Emmy καθυστερούσε να του δώσει το διαζύγιο. Ο Alfred είχε μετακομίσει στο μικρό στούντιο της Georgia, αλλά περνούσαν τα καλοκαίρια τους στη θερινή οικογενειακή κατοικία των γονέων του Stieglitz στη λίμνη George, στα όρη Adirondack. Πολύ σύντομα, όμως, η ανυπότακτη ζωγράφος θα βαρεθεί την πολυάριθμη συντροφιά των φίλων και των συγγενών και θα αναζητήσει ένα δικό της χώρο για να δουλεύει. Μετατρέπει σε στούντιο μια καλύβα που βρισκόταν αρκετά μακριά από το σπίτι των Stieglitz και σχεδόν απομονώνεται. Η μοναξιά αλλά και η ήρεμη επαφή της με τη φύση ήταν ό,τι αγαπούσε περισσότερο. Άλλωστε, η εξοχή και αργότερα η έρημος -μαζί με τη μουσική που άκουγε και την ενέπνευσε σε πολλά έργα της- θα είναι τα συνεχή σημεία αναφοράς για κείνη.
Τον Νοέμβριο του 1922, πέθανε η μητέρα του Alfred, Hedwig Ann Werner, και ο ίδιος ξεπέρασε τη θλίψη του δουλεύοντας, όπως συνήθιζε να κάνει πάντα. Περνούσε πολύ χρόνο με τον Paul Strand και τη σύζυγο του Rebecca (Beck), ασχολούμενοι με την δουλειά ενός άλλου νεοφερμένου στη γκαλερί, του μετέπειτα διάσημου Edward Weston. Το καλοκαίρι του 1923, η O'Keeffe απομονώθηκε για να δουλέψει και ο Stieglitz έμεινε για λίγο μόνος με την Beck Strand στη λίμνη George. Τράβηξε μια σειρά από γυμνές φωτογραφίες της και είχαν μια σύντομη ερωτική σχέση πριν επιστρέψει η O'Keeffe το φθινόπωρο. Η Georgia κατάλαβε τι είχε συμβεί, αλλά επειδή δεν έβλεπε την νέα ερωμένη του Stieglitz ως σοβαρή απειλή για τη σχέση τους, άφησε τα πράγματα να περάσουν. Έξι χρόνια αργότερα θα είχε τη δική της σχέση με την Beck Strand στο Νέο Μεξικό.
Alfred Stieglitz - Rebecca Srand
Ο Alfred Stieglitz και η Georgia Ο’Keeffe θα παντρευτούν τελικά το 1924, όταν εκείνος ήταν 58 ετών κι εκείνη 36. Ο Αμερικανός γκαλερίστας είχε ήδη πάρει διαζύγιο και διάλεξε να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα: εκείνος αγαπά τη συντροφιά, ενώ η Georgia προτιμά τη σιωπή. Εκείνος είναι ένας διανοούμενος, πάντα έτοιμος να ξεκινήσει τις πιο απίθανες φιλοσοφικές συζητήσεις, ενώ εκείνη χρησιμοποιεί το συναίσθημα και απεχθάνεται τις εξηγήσεις. Ο Stieglitz είναι κατά βάθος περισσότερο Γερμανός και Ευρωπαίος. Εκείνη, γνήσια Αμερικανίδα. Τέλος, αυτός αγαπά την πόλη, την κίνηση, τις συναναστροφές, ενώ αυτή έχει ανάγκη τους ανοιχτούς ορίζοντες, την εξοχή, την ηρεμία. Οι διαφορές τους πολλές και τα προβλήματα αμέτρητα. Ωστόσο, το πάθος τους για τη ζωή και τη δημιουργία τους ενώνει, και μάλιστα μοιραία. Και οι δύο θα φανούν άπιστοι, θα προδώσουν ο ένας τον άλλον, θα ζηλέψουν και θα απαιτήσουν. Η συζυγική τους ζωή θα είναι κάθε άλλο παρά αρμονική. Όμως ανάμεσά τους θα δημιουργηθεί ένας ισχυρός δεσμός, φτιαγμένος όχι μόνο από τρυφερότητα και αγάπη, ούτε από την αμοιβαία κατανόηση των αδυναμιών τους. Θα τους ενώνει ένα ατέλειωτα συνωμοτικό συναίσθημα, μια γοητεία που ασκούσε πάντα ο ένας στον άλλον. Η Ο’Keeffe είναι δημιούργημα του Stieglitz και ο Stieglitz, με τα χρόνια, ταυτίζεται μαζί της και επηρεάζεται από την Τέχνη της τόσο, που της είναι ευγνώμων. Παρ' όλα αυτά, όταν εκείνη θα του εκφράσει την επιθυμία της να κάνουν ένα παιδί -σκέψη που έκανε η Georgia και πριν παντρευτούν- αυτός θα την πικράνει. Ο Alfred θεωρούσε τις οικογενειακές ευθύνες ασήκωτο βάρος και έχοντας το προηγούμενο της κακής του σχέσης με την κόρη του Kitty, της αρνείται. Αυτή θα είναι μια από τις μεγαλύτερες απογοητεύσεις της Ο’Keeffe. Ο Stieglitz τη θεωρεί ακόμη κοριτσάκι και η επιθυμία της να κάνει ένα παιδί περνάει οριστικά στο περιθώριο.
Dorothy Norman by Alfred Stieglitz
Τέσσερα χρόνια μετά το γάμο τους, η Georgia θα νιώσει πικραμένη και ταπεινωμένη. Αιτία θα είναι η εμφάνιση μιας γυναίκας. Της Dorothy Stecker. Η Dorothy ήταν νέα, όμορφη, πλούσια, μορφωμένη και έχει πάθος με την Τέχνη. Ήταν ήδη (φρεσκο)παντρεμένη με τον Edward Norman, γόνο του ιδρυτή της μεγάλης αλυσίδας πολυκαταστημάτων Sears, αλλά ένιωθε μοναξιά. Η είσοδός της στη γκαλερί του Stieglitz, αρχικά ως εθελόντρια, ήταν σχεδόν θριαμβευτική. Παρά το γεγονός ότι είχε ήδη ένα παιδί με τον Norman βρισκόταν στη γκαλερί καθημερινά. Με την παρουσία της και τη φρεσκάδα της θα αναστατώσει τη ζωή του 62χρονου πια Alfred, που παρά την ηλικία του εξακολουθούσε να είναι θερμότατος και ιδιαίτερα ελκυστικός. Η Georgia κατάλαβε τη γοητεία που άσκησε πάνω του η Dorothy, από την πρώτη στιγμή. Άλλωστε, εκτός από νέα και όμορφη, ήταν·επιπλέον και υπάκουη, κάτι που εκείνη δεν υπήρξε ποτέ. Αντιλαμβάνεται πως πρόκειται για μια επικίνδυνη αντίπαλο και νιώθει θυμωμένη γιατί ο Alfred τη βάζει να παίξει αυτόν το ρόλο. Εκείνος δεν αντέχει να μην ικανοποιεί τα πάθη του κι έτσι ερωτεύεται την κατά σαράντα χρόνια μικρότερή του Dorothy και μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα έγιναν εραστές. Ο Stieglitz άρχισε να φωτογραφίζει τη Norman και επιχειρεί να κατορθώσει ό,τι είχε κάνει πριν από χρόνια με την Ο’Keeffe. Παράλληλα άρχισε να της διδάσκει τις τεχνικές πτυχές της φωτογραφίας, οπότε και η ίδια θα του κάνει πολυάριθμα πορτρέτα. Ακόμη και όταν οι ερωτικές τους επαφές σταδιακά μειώθηκαν, λίγα χρόνια αργότερα, συνέχισαν να εργάζονται μαζί όταν ο O'Keeffe δεν ήταν κοντά στον Stieglitz.
Alfred Stieglitz by Dorothy Norman
Η Georgia είχε το δικό της τρόπο για να αντισταθεί και να αντιδράσει απ’ αυτή την άβολη κατάσταση. Περνούσε τον περισσότερο καιρό απομονωμένη. Ζωγράφιζε εκείνα τα υπέροχα λουλούδια που θα μείνουν αμίμητα μέχρι σήμερα. Τεράστια κάδρα με παπαρούνες και γλαδιόλες, σχήματα που ανοίγουν μ' έναν κομψό, ακαταμάχητο ερωτισμό, σαρκώδη και μυστικιστικά ταυτόχρονα. «Στην ουσία, κανείς δεν βλέπει πραγματικά ένα λουλούδι», έλεγε. «Είναι τόσο μικρό και χρειαζόμαστε χρόνο για να το παρατηρήσουμε, χρόνο που ποτέ δεν διαθέτουμε. Απαιτείται μια διαδικασία για να τα γνωρίσουμε, όπως και για να αποκτήσουμε ένα φίλο». Έτσι, για να κάνει τους ανθρώπους να δουν πραγματικά τα λουλούδια, τα ζωγραφίζει μεγάλα, τεράστια.
Το καλοκαίρι του 1929 η Georgia θα αφήσει τον Alfred να ασχολείται με τον καινούριο του έρωτα και θα ταξιδέψει στο Νέο Μεξικό. Φεύγει μαζί με την Beck, τη γυναίκα του Paul Strand, του φωτογράφου που στα νιάτα του είχε αγαπήσει την Ο’Keeffe. Και οι δυο γυναίκες έχουν ανάγκη από ξεκούραση, θέλουν να απομακρυνθούν από τους δύσκολους άντρες τους και τη θυελλώδη οικογενειακή τους ζωή. Εκείνη την άνοιξη θα φιλοξενηθούν από τη Mabel Dodge Luhan, μια εκκεντρική εκατομμυριούχο που είχε δημιουργήσει μια κοινότητα κοντά στη φύση και ακολουθούσε τις συνήθειες των Ινδιάνων Πουέμπλο. Η Georgia θα βρεθεί για μια ακόμη φορά να παίζει με τη φωτιά, θα δεχτεί να μπει στο ερωτικό παιχνίδι της Mabel και του συζύγου της, θα ερωτευτεί τον Ινδιάνο Tony, θα παθιαστεί με την Beck. Αισθάνεται ότι έχει ανακτήσει την ελευθερία της. Αφήνεται στα πάθη της και παρασύρεται από τις επιθυμίες της. Μπαίνει σε καταστάσεις επικίνδυνες δίχως να νοιάζεται για το αντίτιμο. Η Georgia Ο’Keeffe, έτσι κι αλλιώς, ποτέ δεν αναλογίστηκε τις συνέπειες, πάντα έκανε αυτό που επιθυμούσε. Και το κυριότερο; Δεν ντρεπόταν να επιθυμεί. Ερωτευόταν παράφορα, δοκίμαζε τα όριά της, όμως, πάνω απ' όλα, ήξερε πώς να προκαλεί διαρκώς το ενδιαφέρον του Stieglitz. Μετά την εμπειρία της στο Νέο Μεξικό, ο Alfred ζηλεύει αφόρητα. Όμως, το μόνο που σκέφτεται αυτή είναι ότι θέλει να ζήσει σ' εκείνον τον τόπο. Και θα το κάνει. Τον πρώτο καιρό επέστρεφε στο Νέο Μεξικό κάθε χρόνο. Είχε νοικιάσει μια καμπάνα στο Ghost Ranch, ανάμεσα σε θεαματικά υψώματα που περικύκλωναν μια προϊστορική λίμνη. Η Georgia, επιτέλους, είχε βρει την πατρίδα της.
Από το 1925 ο Stieglitz είχε ανοίξει τη νέα του γκαλερί, «The Intimate Gallery», την οποία είχε ονόμασε «The Room» λόγω του μικρού της μεγέθους. Στα τέλη του 1929 όμως τον ειδοποίησαν ότι έπρεπε να εγκαταλείψει το κτίριο γιατί θα το κατεδάφιζαν. Το ζεύγος Strand συγκέντρωσε αμέσως δεκαέξι χιλιάδες δολάρια για μια νέα γκαλερί για τον Stieglitz, ο οποίος όμως αντέδρασε σκληρά, λέγοντας τους ότι ήρθε η ώρα για τους «νέους» να κάνουν κάποιες από τη δουλειές που επωμιζόταν τόσα χρόνια ο ίδιος. Αν και ο Stieglitz τελικά ζήτησε συγγνώμη και αποδέχτηκε τη γενναιοδωρία τους, το περιστατικό σηματοδότησε την αρχή του τέλους της μακροχρόνιας και στενής σχέσης τους. Στα εξηκοστά πέμπτα γενέθλια του ο Stieglitz άνοιξε το «An American Place», τη μεγαλύτερη γκαλερί που είχε διαχειριστεί ποτέ. Εξέθετε έργα της Ο’Keeffe τουλάχιστον μια φορά το χρόνο και προωθούσε ασταμάτητα τη δουλειά της ακόμα και όταν οι κριτικοί δεν της έκαναν ευνοϊκές κριτικές. Εκείνη τη περίοδο, έβλεπαν ο ένας τον άλλον μόνο το καλοκαίρι, όταν είχε πολύ ζέστη στο σπίτι της Georgia στο Νέο Μεξικό, αλλά έγραφαν ο ένας στον άλλο σχεδόν κάθε εβδομάδα με τη ζέση των αδελφών ψυχών.
Το 1932, ο Stieglitz έκανε μια αναδρομική έκθεση 127 φωτογραφιών του στο An American Place. Συμπεριέλαβε όλες τις πιο διάσημες φωτογραφίες του, αλλά επέλεξε να εκθέσει και πρόσφατες φωτογραφίες της O'Keeffe, η οποία, λόγω της παρατεταμένης έκθεσης της στον νοτιοδυτικό ήλιο, φαινόταν μεγαλύτερη από τα σαράντα πέντε της χρόνια, σε σύγκριση με τα πορτρέτα της νεαρότερης ερωμένης του Dorothy Norman, πορτρέτα της οποίας εκτίθεντο επίσης. Όσοι γνώριζαν τα προσωπικά του ζεύγους θεώρησαν ότι ήταν μια από τις λίγες φορές που ο Alfred ενήργησε δημόσια με κακεντρέχεια απέναντι στη Georgia. Αργότερα το ίδιο έτος, διοργάνωσε μια έκθεση με τα έργα της O'Keeffe δίπλα σε μερικά ερασιτεχνικά έργα ζωγραφικής πάνω σε γυαλί της Rebecca Strand. Το γεγονός ότι δεν εξέδωσε κατάλογο για την έκθεση, κάτι ασυνήθιστο για τον Stieglitz, θεωρήθηκε προσβλητικό για το ζεύγος Strand. Ο Paul Strand δεν το συγχώρησε ποτέ αυτό στον παλιό μέντορά του. Είπε αργότερα: «Η μέρα που πρωτομπήκα στη γκαλερί «291», το 1907, ήταν μια σπουδαία στιγμή στη ζωή μου… αλλά και η μέρα που έφυγα από το «An American Place», το 1932, δεν ήταν λιγότερο καλή. Ήταν σαν να ανέπνεα ξανά τον καθαρό αέρα, ήταν μια προσωπική απελευθέρωση από κάτι που είχε γίνει, για μένα τουλάχιστον, κάτι δεύτερης διαλογής, φαύλο και ανούσιο».
Στις αρχές του 1938, ο Stieglitz υπέστη σοβαρό καρδιακό επεισόδιο, ένα από τα έξι που θα τον έπλητταν τα επόμενα οκτώ χρόνια, καθένα από τα οποία τον άφηνε όλο και πιο εξασθενημένο. Κατά τη διάρκεια των απουσιών του λόγω της ασθένειας του, η Dorothy Norman ήταν αυτή που διαχειριζόταν τη γκαλερί. Η O'Keeffe παρέμεινε στο σπίτι της στο Νέο Μεξικό από την άνοιξη έως το φθινόπωρο κάθε χρόνου. Αν και η συζυγική τους σχέση ήταν πλέον ανύπαρκτη, δεν μπορούσε να τον εγκαταλείψει. Οι ρόλοι τους πλέον είχαν αντιστραφεί: εκείνη ήταν που τον φρόντιζε, που τον προστάτευε. Ήταν ο άνθρωπος που αγάπησε, αν κι η ζωή της μαζί του ήταν μια διαρκής μάχη, ο χωρισμός τους ήταν σκέτη απόγνωση. Κυρίως γι' αυτόν, που πλέον εξαρτιόταν οικονομικά κυρίως από την Georgia. Και η ειρωνεία ήταν ότι, εκτός από γέρος, αισθανόταν πια και άχρηστος. Οι καλλιτέχνες τους οποίους είχε πιστέψει και αναδείξει του είχαν γυρίσει τη πλάτη. Κανείς δεν τον χρειαζόταν. Η ζωή του δεν είχε πια κανένα σκοπό και η O'Keeffe είχε βρει έναν καινούριο έρωτα, πολύ μεγάλο: την έρημο.
Το καλοκαίρι του 1946, ο Stieglitz υπέστη θανατηφόρο εγκεφαλικό και έπεσε σε κώμα. Η O'Keeffe επέστρεψε στη Νέα Υόρκη και διαπίστωσε ότι η Dorothy Norman ήταν μαζί του στο δωμάτιο του νοσοκομείου. Της ζήτησε να φύγει και ήταν μόνη της μαζί του όταν αυτός πέθανε. Σύμφωνα με την επιθυμία του, σε μια απλή κηδεία παρευρέθηκαν μόνο είκοσι από τους στενότερους φίλους και μέλη της οικογένειάς του. Η σωρός του αποτεφρώθηκε και η Georgia εναπόθεσε τις στάχτες του στο εξοχικό οικογενειακό σπίτι των Stieglitz, στη λίμνη Τζορτζ, «απ’ όπου θα μπορούσε να ακούει το νερό».
Alfred Stieglitz - The Terminal, 1893
Μια μέρα μετά την κηδεία, η O'Keeffe ανέλαβε η ίδια τον έλεγχο της γκαλερί και του αρχείου του Stieglitz, που περιελάμβανε περισσότερες από 2.500 φωτογραφίες, τις οποίες είχε ο ίδιος εκτυπώσει και τοποθετήσει σε κάδρα. Αν και θεωρείται –και δικαίως- «ο νονός της καλλιτεχνικής φωτογραφίας», καθώς πριν από τις δικές του προσπάθειες οι φωτογραφίες θεωρούνταν καθαρά ως ιστορικά αρχεία, εν τούτοις το προσωπικό του έργο είναι κατά τη γνώμη μου υπερτιμημένο. Μερικές από φωτογραφίες του της Νέας Υόρκης των αρχών του αιώνα, καθώς και ορισμένα από τα πορτρέτα του, κυρίως της Georgia Ο’ Keefe, είναι όντως σημαντικές. Ο ίδιος όμως προέβαλε το έργο του με μεγαλοστομίες προσπαθώντας να πείσει τον κόσμο, ίσως και τον ίδιο τον εαυτό του, ότι ήταν εξαιρετικές. Οι περισσότερες από τις πιο φημισμένες φωτογραφίες του εξαντλούνται στη λεπτομερή περιγραφή των συνθηκών κάτω από τις οποίες τις τράβηξε (πχ. Winter – Fifth Avenue / The Terminal ) ή της όποιας αξίας έχει το ίδιο το θέμα τους (πχ. Flat Iron Bulding). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πιο προβεβλημένη φωτογραφία του, «The Steerage (1907)», η οποία τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του Alfred και της τότε συζύγου του, Emmy, στην Ευρώπη. Το ζευγάρι ταξίδεψε στο άνω κατάστρωμα της Α’ θέσης του Kaiser Wilhelm II, ενός από τα μεγαλύτερα και ταχύτερα πλοία στον κόσμο εκείνη την εποχή. Ο ίδιος ο Stieglitz περιγράφει το παρασκήνιο της φωτογράφισης: «Στο κατάστρωμα της Γ’ θέσης βρισκόντουσαν άντρες, γυναίκες και παιδιά. Στα δεξιά, υπήρχε μια στενή σκάλα που οδηγούσε σ’ ένα μικρό κατάστρωμα, ακριβώς δίπλα από την πλώρη του ατμόπλοιου. Στ’ αριστερά υπήρχε μια κεκλιμένη χοάνη και στο άνω κατάστρωμα ήταν στερεωμένος ένας κάτασπρος διάδρομος με τα κάγκελά του, που άστραφτε καθώς ήταν φρεσκοβαμμένος. Προφανώς παρέμεινε ανέγγιχτος κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Στο άνω κατάστρωμα, ακουμπώντας πάνω στη κουπαστή και κοιτάζοντας προς τα κάτω, ήταν ένας νεαρός άνδρας με ένα ψάθινο καπέλο. Το σχήμα του καπέλου ήταν στρογγυλό. Παρακολουθούσε τους άνδρες, τις γυναίκες και τα παιδιά στο κάτω κατάστρωμα της Γ’ θέσης. ...Ένα στρογγυλό ψάθινο καπέλο, η χοάνη γερμένη αριστερά, η σκάλα να γέρνει δεξιά, ο λευκός κινητός διάδρομος με το κιγκλίδωμα από αλυσίδες, οι λευκές τιράντες που διασταυρώνονται στη πλάτη ενός άντρα στο κάτω κατάστρωμα, ένα στρογγυλό μεταλλικό ράουλο στη μια γωνία, η μάτσα που εκτείνεται προς τον ορίζοντα και δημιουργεί ένα τρίγωνο...Είδα σχήματα που σχετίζονται μεταξύ τους. Εμπνεύστηκα από μια εικόνα σχημάτων, που υπογραμμίστηκε από αυτό το συναίσθημα που είχα για τη ζωή».
Alfred Stieglitz - The Steerage
Ο Stieglitz, σύμφωνα πάντα με όσα εξιστορεί ο ίδιος, δεν είχε μαζί του την μηχανή του και έτσι έτρεξε πίσω στην καμπίνα του για να την πάρει. Εκείνη την εποχή χρησιμοποιούσε μια Auto-Graflex 4×5inc, που έπαιρνε γυάλινες πλάκες σαν αρνητικά. Ο Stieglitz ανακάλυψε ότι είχε μόνο μία γυάλινη πλάκα έτοιμη εκείνη τη στιγμή, οπότε επέστρεψε γρήγορα στο κατάστρωμα και απαθανάτισε με μία και μοναδική φωτογραφία τη σκηνή που τόσο τον είχε εντυπωσιάσει. Φυσικά δεν μπορούσε να εμφανίσει το αρνητικό μέχρι που έφτασε στο Παρίσι, σχεδόν μια εβδομάδα αργότερα. Ανέφερε ότι πήγε στην Kodak για να χρησιμοποιήσει τον σκοτεινό τους θάλαμο, αλλά τον παρέπεμψαν σε έναν τοπικό φωτογράφο. Πήγε όντως στο στούντιο του φωτογράφου και εμφάνισε εκεί τη πλάκα, την οποία στην συνέχεια διατήρησε στη θήκη της για να την προστατεύσει μέχρι να επιστρέψει στη Νέα Υόρκη, αρκετές εβδομάδες αργότερα. Προσφέρθηκε να πληρώσει τον φωτογράφο για τη χρήση του σκοτεινού θαλάμου και των υλικών του, αλλά αυτός του είπε: «Ξέρω ποιος είσαι και είναι τιμή μου που βρίσκεσαι στον σκοτεινό θάλαμό μου».
Σαν να μην έφταναν όλες αυτές οι πληροφορίες που μας έδωσε ο ίδιος ο Stieglitz, έρχεται και ο ιστορικός της φωτογραφίας και διευθυντής του τμήματος φωτογραφίας στο ΜοΜΑ, Beaumont Newhall, για να μας πει ότι είναι πιθανό η φωτογραφία να τραβήχτηκε ενώ το πλοίο ήταν αγκυροβολημένο στο Πλύμουθ της Αγγλίας, επειδή η γωνία των σκιών δείχνει ότι ήταν στραμμένο προς τα δυτικά, κι όχι προς τα ανατολικά, όπως θα ήταν όταν διέσχιζε τον ωκεανό. Επιπλέον, δεν φαίνεται να υπάρχει κανένα σημάδι ανέμου στη σκηνή, κάτι που επιβεβαιώνει ότι το πλοίο δεν κινούνταν.
Stieglitz Alfred - Flat Iron Bulding
Άλλοι πάλι χρησιμοποιούν τη φωτογραφία αυτή ως πολιτιστικό ντοκουμέντο μιας σημαντικής περιόδου κατά την οποία πολλοί μετανάστες πήγαιναν στην Αμερική. Επειδή όμως φωτογραφία τραβήχτηκε στην αντίστροφή διαδρομή, δλδ από την Αμερική προς την Ευρώπη, ορισμένοι θεωρούν πως οι εικονιζόμενοι επιβάτες του καταστρώματος της Γ΄ θέσης είναι μετανάστες στους οποίους δεν επετράπη η παραμονή στη «Γή της επαγγελίας» και αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Αν και ορισμένοι από τους επιβάτες όντως μπορεί να επέστρεφαν επειδή δεν πληρούσαν τις οικονομικές ή υγειονομικές απαιτήσεις για την είσοδο, είναι πιο πιθανό ότι οι περισσότεροι από αυτούς ήταν τεχνίτες διαφόρων ειδικοτήτων που εργάζονταν στο ακμάζον κατασκευαστικό κλάδο εκείνης της εποχής στις ΗΠΑ. Τεχνίτες που είχαν υψηλή εξειδίκευση σε επαγγέλματα όπως η επιπλοποιία, η ξυλουργική και η τοποθέτηση μαρμάρων λάβαιναν διετή προσωρινή βίζα για να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους και στη συνέχεια επέστρεψαν στις πατρίδες τους. Βέβαια η πρώτη εκδοχή, των ανεπιθύμητων μεταναστών, κάνει πιο τραγική την ιστορία και ως εκ τούτου πιο αβανταδόρικη τη φωτογραφία…
Χρειάζεται τόσο πολλές πληροφορίες και τόση ίντριγκα μια φωτογραφία? Της δίνουν κάποια επιπλέον αξία? Κατά την γνώμη μου μόνο οι αδύναμες φωτογραφίες έχουν την ανάγκη της συνοδείας ενός επεξηγηματικού κειμένου. Αν λοιπόν η «The Steerage» είναι μια μέτρια φωτογραφία, γιατί τόσος θόρυβος γύρω απ’ αυτήν? Η πιθανότερη απάντηση που μπορώ να δώσω -και αυτό το credit οφείλω να το αποδώσω στον Stieglitz- είναι ότι για πρώτη φορά δοκίμασε κάτι, τόσο ως περιεχόμενο, όσο και σαν σύνθεση, που ξέφευγε από τον πικτοριαλισμό που υπηρετούσε εκείνη την εποχή. Κι ο ίδιος μάλιστα φαίνεται πως άργησε να καταλάβει την (όποια) αξία της, καθώς την έδειξε σε έκθεση του και την δημοσίευσε στο περιοδικό του 5-6 χρόνια αργότερα από τη λήψη της, όταν είχε αρχίσει να εγκαταλείπει τον πικτοριαλισμό και να δελεάζεται από την «Straight Photography».
Ακόμη και τότε όμως, που κατάλαβε ότι η φωτογραφία δεν χρειάζεται να μοιάζει με πίνακα ζωγραφικής, ούτε να καταπιάνεται με κάποιο σημαντικό θέμα για να έχει αυτόνομη καλλιτεχνική αξία, δεν κατάφερε να δημιουργήσει τόσο καλές φωτογραφίες, όσο τουλάχιστον η φήμη που συνοδεύει το όνομά του. Στη τελευταία σειρά φωτογραφιών του, στα περίφημα «Equivalents», φωτογραφίζει για οκτώ χρόνια, (από το 1922 ως το 1930), στρέφοντας τη μηχανή του προς τον ουρανό και καταγράφοντας σύννεφα. Κράτησε 350 λήψεις αφηρημένων σχηματισμών σύννεφων με τίτλους που παρέπεμπαν στη μουσική (Music: A Sequence of Ten Cloud Photographs, Songs of the Sky) και υποστήριξε σε άρθρο του ότι αυτά τα έργα ήταν το αποκορύφωμα όλων όσων είχε μάθει για τη φωτογραφία τα προηγούμενα σαράντα χρόνια: «Μέσα από σύννεφα ήθελα να καταθέσω τη φιλοσοφία της ζωής μου, να δείξω ότι οι φωτογραφίες μου δεν έχουν αξία λόγω του θέματός τους – δεν είναι κάποιο σπάνιο δέντρο ή κάποιο ξεχωριστό πρόσωπο ή ένας σπουδαίος χώρος το σημαντικό σε μια φωτογραφία - τα σύννεφα υπήρχαν και ήταν προσιτά για όλους». Παρά τις προθέσεις του όμως δεν νομίζω πως κατάφερε τελικά να μετουσιώσει τα σύννεφα σε κάτι καλλιτεχνικά «Ισοδύναμο», παρέμειναν απλώς σύννεφα. Τουλάχιστον θα μπορούσε, με σημερινή ορολογία, να θεωρηθεί ως ο πρώτος εννοιολογικός καλλιτέχνης.
Equivalents
Μετά το θάνατό του Stieglitz, η O'Keeffe έμεινε τρία χρόνια στη Νέα Υόρκη ασχολούμενη με το έργο του. Επέλεξε 1.317 φωτογραφίες του (από τις 2.500 που είχε επιλέξει ήδη ο ίδιος), τις οποίες ονόμασε «Set Key» και το 1949 τις δώρισε στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον. Το 1980 πρόσθεσε στο σετ άλλα 325 πορτρέτα της που της είχε τράβηξε ο Stieglitz, συμπεριλαμβανομένων 200 περίπου γυμνών και δήλωσε σχετικά: «Όταν κοιτάζω τις φωτογραφίες που μου τράβηξε ο Alfred -μερικές από αυτές πριν από εξήντα χρόνια και περισσότερα- αναρωτιέμαι ποιά είναι αυτή η γυναίκα που εικονίζεται. Είναι σαν να έχουν τραβηχτεί σε μία από τις ζωές μου, γιατί έχω ζήσει πολλές ζωές».
Η Georgia έζησε 40 χρόνια ακόμη, μετά τον θάνατο του Stieglitz, φτάνοντας (σχεδόν) τον έναν αιώνα ζωής. Εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Νέο Μεξικό και έγινε μια φιγούρα μυθική, ένα σύμβολο της ερήμου, σαν τα κρανία των ζώων που της άρεσε να ζωγραφίζει. Μόνη όποτε το διάλεγε και περιτριγυρισμένη από άντρες και γυναίκες όποτε το ήθελε, ρούφηξε τη ζωή της μέχρι το τέλος. Αρχικά χωρίς να το θέλει και αργότερα από αυταρέσκεια, είχε γίνει αντικείμενο λατρείας. Το πρόσωπό της είχε μεταβληθεί πια, από τον ήλιο και τη σκόνη της ερήμου, σε μια αρχαία μάσκα και όσοι τη γνώριζαν μαγεύονταν. Μεταξύ των καλεσμένων που την επισκέφτηκαν στο ράντσο της όλα αυτά τα χρόνια ήταν ο Charles Lindbergh, ο τολμηρός αεροπόρος που πραγματοποίησε την πρώτη απευθείας πτήση από τη Νέα Υόρκη στο Παρίσι, πετώντας μόνος του για 33,5 ώρες, η τραγουδοποιός Joni Mitchell ο ποιητής Allen Ginsberg, αλλά και πολλοί φωτογράφοι που είχε βοηθήσει και αναδείξει ο Stieglitz. Όπως ο Ansel Adams, ο Eliot Porter και ο Todd Webb, ο οποίος μάλιστα μετακόμισε κι αυτός στο Νέο Μεξικό το 1961. Ο Webb απέκτησε μια χαλαρή φιλία μαζί της και της έκανε μια σειρά πορτρέτων στο σπίτι της, αλλά και στην πολυαγαπημένη της έρημο, στην οποία συχνά ταξίδευαν μαζί.
Georgia O'Keeffe by Todd Webb
Ανάμεσα σ' εκείνους που χτύπησαν την πόρτα της, μια μέρα του 1973, ήταν και ένας νεαρός που ζητούσε δουλειά, ο αγγειοπλάστης John Bruce "Juan" Hamilton. Είχε γεννηθεί το 1946, τη χρονιά που πέθανε ο Stieglitz. Ο Juan, αποφασισμένος να πλησιάσει το είδωλό του, νίκησε την ψυχρότητά της και έγινε γραμματέας και οδηγός της. Ήταν επίσης και ο τελευταίος της έρωτας. Παρότι ήταν τότε 86 ετών, δεν είχε χάσει την ικανότητα να γοητεύει. Φίλοι και εχθροί σχολίαζαν τη σχέση τους, πιστεύοντας ότι ο Juan την εκμεταλλεύεται. Όμως, η Georgia ήταν ευτυχισμένη με την παρουσία του και με τη συνεχή αφοσίωσή του.
Πολλές φορές οι γνωστοί της αναρωτήθηκαν για τη φύση της σχέσης της με τον Stieglitz. Τι ήταν αυτό που τους έδενε; Έρωτας ή θυελλώδης αλληλουχία συγκρούσεων; «Αγαπούσα πολύ τον Stieglitz», απάντησε κάποια στιγμή η Georgia με το λακωνικό και στεγνό της ύφος.
Πέθανε το 1986, στην ηλικία των 98 ετών.